अजितदादा – एक वादळी व्यक्तिमत्त्व !

काही माणसं फक्त कर्तव्यं करण्यासाठीच जन्मला आलेली असतात. प्रचंड उर्जेनं, इच्छाशक्तीनं भारलेली ही माणसं असतात. आपल्यावर असलेल्या प्रचंड मोठ्या जवाबदारीची जाण आणि भान त्यांना बहुदा जन्मजातच ज्ञात असते.

कर्तव्याची कास धरलेल्या ह्या माणसांना नियतीचंच बळ असावं, कदाचित. आणि कर्तव्याबाबत कर्तव्यदक्ष असण्याचा गुणही जन्मजातच असावा. ह्या अश्या माणसांच्या एकेक गुणांना जेंव्हा जेंव्हा बारकाईनं बघतो तेंव्हा तेंव्हा एक प्रश्न नेहमी पडतो.

की अश्या कुठल्या आचार – विचारांनी आणि ध्येयानं ही माणसं झपाटलेली असतील. झपाटल्यागत अन् तितक्याच झपाट्यानं कामाचा उरक मागे सारनं, झपाटून कामं करणं, ह्या अश्या माणसांच्या व्यक्तिमत्त्वाचा सारासार विचार करता विचार करणाराच अचंबित होऊन जातो.

राज्याच्या राजकारणातलं अजितदादा पवार हे असंच एक व्यक्तिमत्त्व आहे. ‘वादळी’. म्हणूनच मी वरती दादांना वादळी व्यक्तिमत्त्व असं संबोधलं. नेहमी वादळाला वाट दादांची दिसते. पण दादा त्या वादळांना वाट सोयीस्कररित्या करून देतात. नव्हे तर ते सहज परतवून लावतात. अगदी पद्धतशीर.

या राज्याच्या राजकीय राजकणारत वादळ आणि दादा. दादा आणि वादळ हा विषय महाराष्ट्राला आणि इथल्या माणसांना परिचयाचा झालेला आहे. तो नवीन नाही. कालच्या ईडीच्या फेऱ्यातले अजितदादा पुन्हा एकदा राज्याच्या चर्चेचा विषय बनले आहेत. पण दादा माञ आपल्या कर्तव्यातचं दंग असलेलले पाहायला मिळतायत. संबंध महाराष्ट्र दादांना कर्तव्यात गुंतलेलंच पाहतोय.

अनेक कलागुणांचा आविष्कार असलेल्या अजितदादांचा हा सर्वोत्तम गुणच दादांच्या सच्चा आणि पक्क्या व्यक्तिमत्त्वाची ग्वाही आहे. काम करण्याची पद्धत. सर्वांना हाताळण्याची हातोटी आणि सचोटी दादांच्या खरेपणाचीच साक्ष आहे.

कालच दादांचा राज्याचे मुख्यमंत्री यांच्या समवेतचा सिंधुदुर्गचा दौरा पाहिला. मुंबईहुन सिंधुदुर्ग तिथला कार्यक्रम आटोपून परत मुंबई आणि मुंबईहुन मराठवाडा अतिवृष्टी आढावा बैठकीस औरंगाबाद. औरंगाबादची आढावा बैठक आटोपून पुणे आणि पुणे येथून मोटारीने बारामती.

ह्यात विशेष हे सांगायचं होतं की बारामतीत रात्री उशिरा पोहचून सकाळी ६ वाजता दादा एका विकास कामाच्या बाबत सरकारी अधिकारी वर्गांसमवेत स्थळ पाहणी आणि विकास आराखड्याबाबत चर्चा करत होते. सकाळी ६ वाजता बरं का. जेंव्हा बारामतीकर आणि महाराष्ट्र साखर झोपेत असतो.

हा दादांचा स्वभाव गुण आहे की जन्मजात गुण आहे, या प्रश्नाचे उत्तर मला शोधूनही सापडत नाही. कधी योग जुळून आलाच तर तो दादांनाच विचारेल. तर मिञहो… सांगायचं हे होतं, की दादांवर आरोप-प्रत्यारोप आणि अश्या ईडीच्या सीडी कितीही केल्या तरी हा कर्तव्याची कास धरलेला कर्तव्यदक्ष आणि कर्तव्यकठोर व्यक्ती थांबत नसतो.

कितीही आरोप होऊद्या.. चोकश्या होऊद्या.. कितीही राजकीय जखमा होऊद्या.. पण वादळी दादा दम घेत नसतो. थांबत नसतो. कारण ईर्षेनं पेटलेल्या माणसाला जखमांचं भान नसतं, हेच खरं. अश्या असंख्य वादळातून दादा सहीसलामत कायमच बाहेर पडलेले आहेत, हा देखील अजितदादांचा एक इतिहास आहे, हे महाराष्ट्र खूब जाणून आहे !!

98881219777

गावाबाहेरच्या टेकाडावर…

सांज झाकोळून आभाळ भरून आलेलं. ढगांनी आसमंतात गर्दी केलेली. त्याच्या मनावरचं मळभ जणू आसमंती दाटलेलं. मन उगाचच अस्वस्थ. कुठून तरी वारं वाहत येत होतं. वाऱ्याची मंद झुळूक पानापानात भिनत होती. गावाबाहेरच्या टेकाडावर जाऊन तो स्तब्ध बसलेला.

पावसाच्या टिपटीपीनं चिंब भिजलेली झाडांची पानं पार निथळून निघालेली. सळसळणारा आवाज लक्ष वेधून घेत होता. पावसाची टीपटीप, पानांची सळसळ, वाऱ्याचं धिरगंभीर संगीत. कोण्या कवीच्या शब्दात जन्म घेणारी गझल तो त्या मैफिलीत ऐकत होता. चिंब भिजलेली निथळती पाऊलं त्याला कुठेतरी नेऊ पाहत होती.

तरुण तेजस्वी !

राहून राहून वाटतंय, की बिहारमध्ये तेजस्वी यादवचे सरकार येईल. एक युवा चेहरा नव्या उमेदीने या निवडणुकीत उतरला होता, या निवडणुकीच्या निकलांवर १८ ते ३० या वयोगटातील बहुतांश तरुण मतदारांचा अधिक प्रभाव असणार आहे. ज्यांनी स्वतःच्या भविष्यासाठी बिहार निवडणुकीत मत दिलंय. बिहारचे बेरोजगार तरुण तेजस्वीच्या रूपाने बदल पाहतायत.

अगदी सुरवातीपासून मी आवर्जून बिहार निवडणूकीच्या अपडेट्स पाहतोय. तेजस्वीची बोलण्याची, लोकांमध्ये जाण्याची, मिसळण्याची, आपलेपणाची आणि सर्वात महत्वाची म्हणजे बेरोजगार तरुणांना काय हवंय तर रोजगार हा ज्वलंत प्रश्नावर वातावरण निर्माण करण्याची पद्धतच तेजस्वीला बिहारच्या राजसिंहासणावर विराजमान करील असे मनोमन वाटतंय!

तेजस्वीचे अनेक भाषणं मी या निवडणुकीत पाहिली. बिहारच्या पिढ्यानपिढ्या रखडलेल्या अनेक मुद्यांमध्ये बिहारच्या बेरोजगार तरुणांना रोजगार देण्याचा त्यात मुख्य मुद्दा होता. आजच्या स्थितीत कोरोना, महामारी ही कितीही भयंकर असली तरी उपाशी पोट आणि बेरोजगारी या मूळ मुद्याला बाजूला सारता येणार नाही, हेच तेजस्वीने वेळोवेळी आपल्या भाषणांतून बोलून दाखवलं आहे.

मुळात यादव कुटुंबातील तेजस्वी हा प्रस्थापित घरण्यातूनच येतो. पण प्रस्थापित असूनही फक्त एक तरुण चेहरा, नव्या, खऱ्या आणि तरुणांच्या प्रश्नांवर बोलणारा तरुण तेजस्वी म्हणून मला त्याच्या हेवा वाटतोय. नाहीतरी नितीशजीचं वय झालंच आहे, हे कुणीही नाकारणार नाही. आणि त्यांनीच खरं तर नव्यांना संधी द्यायला हवी होती मग तो कुणीही असो. पण तसं घडताना दिसलं नाही.

“रस्सी जल गई मगर बल नही गया” या उक्तीनुसार नव्यांना आजही संधी कुणीच देत नाही, मग तो कुणीही असो. नव्यांना कायमच संधी मिळवण्यासाठी लढावं लागतं. भांडावं लागतं. प्रसंगी बंडही करावा लागतो. एकंदरीत मला बिहारची निवडणूक ही नव्या विरुद्ध जुन्याची लढाई दिसतेय. मोदी-शहांची ताकद घेऊन नितीशजी लढत असले तरी निवडणुकीत बिहारच्या बेरोजगार तरुणांचा मतांवर प्रभाव पाडणारी प्रचंड मोठी फौज तरुण तेजस्वीच पाठबळ होतं.

या निवडणुकीत तेजस्वीवर असंख्य आरोप झाले. स्वतः पंतप्रधान नरेंद्र मोदी आणि नितीशजींनी सभेतून तेजस्वीवर आरोपांच्या फैरी झाडल्या. पण तरुण असूनही स्वतःच समतोल तेजस्वीने कधी ढळू दिला नाही, की खालच्या शब्दांत त्याने कुणाला शब्द उच्चारला नाही. तो लढत राहिला नव्यांसाठी जुन्याविरुद्ध. त्याच्या भाषणातून बिहारच्या तरुणाईच्या मनातील प्रश्न बाहेर पडत होते. कदाचित तोच तेजस्वीचा गुण बिहारच्या तरुणांना आणि सामान्य मतदारांना भावेल.

नितीशजींच्या सभेत त्यांच्या विरुद्ध घोषणा आणि तेजस्वीच्या सभेला तरुणांची अभूतपूर्व गर्दी हाच फरक पाहणाऱ्यांना बिहारच्या बदलाचा नवा चेहरा तेजस्वी आहे, अशी ओळख निर्माण करून देत होता. मागील ५ वर्षांपूर्वीचा तेजस्वी आणि आजचा परिपक्व तरुणांचा तरुण तेजस्वी यादव यात फार अंतर आहे, हे त्याने त्याच्या भाषणांतून बिहारच्या लोकांना दाखवून दिलं आहे. जातीपातीच्या पलीकडे जाऊन असंख्य प्रश्न आहेत त्यावर तोडगा काढण्यासाठी लढणारा तरुण तेजस्वी बदलाचे वारे घेऊन बिहारच्या निवडणुकीत वावरताना दिसून येत होता.

त्याच सध्याचं वय वर्षे ३० हे अगदी येणउमेदीतलं वय आहे, आणि हेलिकॉप्टर मधून उतरत धावत – पळत सभेच्या स्टेजकडे जाण्याचा त्याचा उत्साह पाहता बिहारमध्ये बदल होणं अटळ दिसतंय. आणि बदल हा निसर्गाचा नियम आहे, नव्यांना संधी दिली गेली पाहिजे कारण बिहारच्या बेरोजगार तरुणांचे रोजगाराचे प्रश्न तरुण तेजस्वी चांगल्या प्रकारे समजू शकतील अशी आशा आहे.

नाहीतरी १५ वर्षे नितीशजींचं सरकार होतंच, त्याआधी लालूजींचंही होतं, फरक म्हणावा तर बिहारने नव्या – कोऱ्या तरुणाच्या हातात बिहार दिलंय.. ज्याला बिहारच्या तरुणांच्या प्रश्नांची आणि पोटाची खऱ्यार्थानं जाण आहे. निवडणूकीचा कौल काय तो उद्याच्या १० तारखेला येईलच पण तेजस्वी यादवच्या रूपाने बिहारमध्ये बहार आलीच तर तेथील तरुणांच्या प्रश्नांची जाण आणि जाणीव ठेवून तरुण तेजस्वी यादव त्यात किती खरे उतरतील हे येणारा काळच ठरवेल.. तरुण तेजस्वीला शुभेच्छा आणि तूर्तास इतकंच!

तेज रफ्तार.. तेजस्वी सरकार..
इस बार तेजस्वी तय है..

निसर्गच खरा किमयागार आहे…

कोरोनाच्या परिस्थितीत लोकडाऊनमुळे गेल्या दीड-दोन महिन्यात फार मोठं नुकसान झालंय. खूप साऱ्या गोष्टी थांबल्यात. व्यवसाय – व्यवस्था थांबलीये. कामधंदा, रोजगार बंदय. असंख्य गोष्टी न भरून येणाऱ्या आहेत. कुणाच्या परीक्षा खोळंबल्यात तर कुणी विद्यार्थी मिञ या लोकडाऊन मध्ये सारं काही ठप्प असताना घरी बसून उत्तीर्ण झालेले ऐकायला मिळत आहेत, कुठल्याही गोष्टीचे फायदे तेवढेच तोटे या उक्तीप्रमाणे ही कसर कुठे ना कुठे आणि कधी ना कधी भरून निघेलच पण समाधान मानलं, मान्य केलं तर..

पण वेगाने धावणाऱ्या प्रत्येकाच्या आयुष्यात असा एवढा एक पॉज हवा होता असं नेहमीच राहून राहून मला वाटत राहायचं. या कोरोनाच्या कठीण काळात प्रत्येकजण एकाठिकाणी येऊन आपल्या माणसांत स्थिरावलाय. अगदी ब्लॅंक माईंडने. एकदम निवांत. कुठल्याही गोष्टीची तकतक न करता. आणि कुठल्याही महत्वाच्या कामाचे महत्त्व शून्य या काळात या एका पॉजने केलंय. हे माञ नक्कीय.

आपल्याकडे 7 जूनला अथवा त्या नंतर पावसाला सुरवात होते. आणि दर 4/5 वर्षाला दुष्काळ पडतो. असं आजवरचं आपल्या महाराष्ट्राचं या थोड्याफार प्रमाणातलं चित्रं आहे. आणि मार्च – एप्रिल सपंत नाही त्याआधीच पिण्याच्या पाण्यासाठी वणवण चाललेली आपण अनुभवायतो. प्रत्येकजण.

असं कुठंतरी माध्यमातून मी ऐकलंय की दुसऱ्या महायुद्धानंतर आपल्या पृथ्वीवरची पहिल्यांदाच हवा येवढी शुद्ध झालीये. निसर्गात बदल झालाय, सगळं रिसायकल झालंय. निसर्गाची प्रक्रिया पूर्वपदावर आलीये. हे न्यूज चॅनलच्या माध्यमातून बातम्यांतुन आपल्या सर्वांनाच ऐकायला मिळालंय.

खरंतर ही प्रकियापूर्ण होण्यासाठी एक कुठला तरी पॉज हवा होताच. पण असा माणसाचा बळी जाण्याच्या भीतीचा पॉज नसायला हवा होता. इतकंच. सगळ्या गोष्टी खऱ्या आहेत. नुकसान कधीच न भरून येणारं आहे. पण एक नवा बदल आपण आपल्या आयुष्यात अनुभवतोय हे देखील खूप महत्त्वाचं आहे. पण जर आपण सर्वांनीच याला सकारात्मक घेतलं तरच.

मान्य… पुढे असंख्य यक्ष प्रश्न उभे आहेत. असतील. पण आपण जगलो तरच त्या प्रश्नांची उत्तरं आपण सोडवू आणि शोधू. त्यामूळे आपल्याला यावेळी थांबणं आवश्यक होतं. आहे. हळूहळू परिस्थिती पूर्वपदावर येत आहे, निश्चित येईलही. ती येवो. ती यायलाच हवीये.

पण या सगळ्यातून एक नक्कीच लक्षात आलं असेलच. कदाचित प्रत्येकाच्याच. की 7 जूनच्या आधीच या दिवसांत पावसाच्या धारा धरणीवर कोसळायला सुरवात झालीये. निसर्गाच्या प्रक्रियेतला मानवी हस्तक्षेप थांबला की निसर्ग कशी नवी लकाकी घेऊन बाहेर पडतो. नव्या नवलाईनं. मानवसृष्टीवर भरभरून उधळण करतो. तेही वेळेआधी… वेळेबरोबर…

पाऊस🌧

PositiveVibes

राज्य कारभार…

राजाची राज्य कारभारावरची देखरेख सैल झाली तर राजाच्या देखरेखीखाली राज्य कारभार करणाऱ्या कारभाऱ्यांच्या एकाधिकारशाहीचा स्तोम माजतो. यातून अधिकार अधिक दुणावतो. मग स्वअस्तित्व टिकवण्यासाठी अश्याच भेदयांची साखळी तयार केली जाते. परिणामी राजा नव्हे राज्याचा कारभार कारभारीच करू लागतात..

राजाच्या डोळ्याच्या पलीकडेच पुन्हा प्रकरणांचा निपटारा होऊ लागतो. मग राज्याची ख्यालखुशाली कारभाऱ्याच्या तोंडून ऐकायची सवय राजाला लागते. यातून रयतेचे हाल होतात, त्यांच्याकडे राजाचं दुर्लक्ष होतं, त्यातून असंतोष माजतो मग परिणामी पुढे हळू हळू राजाचं राज्यही लयाला यायला लागतं..

राज्याची घडी विस्कळीत होऊ लागली की राजाचे डोळेही उघडू लागतात, जिकरीचा वक्ताला सोबती असलेले आठवू लागतात पण ते राजाने दुर्लक्षित केल्याने आणि कारभाऱ्यांकडून मनातून दुरावलेले अन् दुखावलेले असतात, मग राजाला कळतं पुलाखालून बरंच पाणी वाहून गेलंय आणि बराच उशीर झालाय..

आणि जेंव्हा सुस्तवाल राजाच्या राज्यात मस्तवाल कारभाऱ्यांचा कारभार वाढला आहे, तेंव्हा प्रजा दुर्लक्षित झाली. मग परिणामी पुढे गर्दन छाटली गेली ती राजाचीच राज्य कारभार करणाऱ्या कारभाऱ्यांची नव्हे.. पण हे सारं घडतं कशाने..? राजाचं राज्यावरचं लक्ष कमी झाल्याने..

इतिहास नेहमीच खूप काही शिकवतो, इतिहास नेहमीच खूप खोलवर अर्थ सांगत असतो, ‘विजयाच्या उन्मादात आणि पराभवाच्या निराशेत बऱ्याचदा चुकीच्या व्यक्तीचे उदात्तीकरण होते, हा इतिहास आहे. आणि त्या व्यक्तीचे स्तोम माजल्यानेच पुढचा इतिहासही ‘बि’घडवतो..

हे सारं टाळण्यासाठी राज्याची सूत्रे राजाच्या हातात आणि राजाची राज्यावर अन् राज्य कारभारावर करडी नजर असावी लागते, तरंच परिणामी पुढे राज्याचा गाडा सुस्थितीत आणि व्यवस्थित चालतो नाहीतर ‘कोणतीही सत्ता उन्मत झाली की तिचा नाश होणं हा अटळ असतो’ हा इतिहास आहे !

#कथा_ऐतिहासिक_काल्पनिक

©रामदास कराड

…..मग आपला डावा हात मिशांवर नेत आझादांनी मिशांवर ताव मारला !

चित्रांशी आठवणी जुडलेल्या असतात. काळ कितीही पुढे वाहिला तरी त्याला आठवणीत बांधून ठेवण्याचं कसब माञ छायाचित्रात आहे. छायाचित्र आठवणी असतात. निघून गेलेल्या क्षणांची साक्ष असतात. अनेकांची छायाचित्रे आजही कित्येकांनी जपून ठेवली आहेत. आठवणी म्हणून.

कित्येक जुन्या – पुराण्या तसबिरी तर आजही इतिहासाची अन् त्यातील रोमहर्षक प्रसंगांची आठवण करून देतात. आपल्या आयुष्याला आकार देण्यासाठी येणाऱ्या भावी पिढ्यांना मार्गदर्शक, स्फूर्ती, प्रेरणा देणाऱ्या त्या स्मृतींची आजही कायमच दखल घ्यावी लागतेच हे विशेष !

क्रांतीचा किस्सा व्यक्त करावा म्हणून बऱ्याच दिवसांनी या आवडीच्या विषयावर थोडा आज लिहता झालो. आपल्या पिळदार शरिरष्टीवर शोभणार्या आणि पाहणाऱ्याला रुबाबदार वाटणाऱ्या चेहऱ्यावर उठून दिसणाऱ्या मिशांवर ताव मारलेलं छायाचित्र दृष्टीस पडलं आणि त्यांच्या चित्राशी संबंधित असणारी पुस्तकांत वाचलेली एक आठवण मनात ताजी झाली.

अगदी लहान वयात भोगाव्या लागणारे कष्ट, हालअपेष्टांशी केलेला सामना यांत त्यांच्या मनाची सिद्धाता किती थोर होती, याचा प्रत्यय आझादांच्या व्यक्तीमत्वातुन आल्या शिवाय राहत नाही. गुलामगिरीच्या जोखडातून देशाला मुक्त करण्याच्या उलाढाली चालू असताना क्रांतिकारकांचे नेतृत्व स्वीकारणाऱ्या एका अद्वितीय महापुरुषाचा जीवनक्रम अनेक घटनांनी भारलेला आणि भरलेला होता. त्या प्रख्यात पुरुषाचे नाव चंद्रशेखर आझाद !

पोटाची खळगी भरण्यासाठी ही क्रांतीची उलाढाल नव्हती तर किमान येणाऱ्या पिढ्यांच्या भाग्यात तरी स्वातंत्र्याची सुंदर पहाट पाहायला असावी हा अट्टाहास होता. ही क्रांतीची कहाणी मोठी रंजक आहे, अनेक हस्यांचे फवारे यात आहेत, दिलदार मैत्रीचे किस्से तर अफाट आहेत तसेच दुःख, दुरावा, संकट, यातनांचे अघटित अनुभवही फार आहेत. क्रांतीची वाटच तशी काटेरी होती.

मास्टर रुद्रनारायण सरस्वती पाठशाळेत चित्रकलेचे शिक्षक होते. ते उत्तम छायाचित्रकार आणि मूर्तिकारही होते पण त्याच बरोबर डबलबार, कुस्ती, मलखांब सारख्या शारीरिक व्यायामाचं कसबही त्यांच्या अंगी आगदी ठासून भरलेलं होतं. काकोरी कटानंतर फरारीत १९२६ मध्ये आझाद झांशीला आले होते. त्यावेळी ते मास्टर रुद्रनारायण यांच्याकडेच राहू लागले. आझाद झांशीत नाव आणि पेशा बदलून राहत असत. तिथं त्यांचं नाव हरीशंकर आणि पेशा मोटर मेकॅनिक असा होता. रुद्रनारायण स्वतः राष्ट्रीय आंदोलनात तुरुंगवास भोगून आलेले, चळवळीतलेच सहकारी.

बहुतेक क्रांतिकारक आपले छायाचित्र कुणाला काढू देत नसत. त्याचं कारण असं की पोलिसांना ओळख पटविण्यासाठी ते चित्र पुढे उपयोगी पडण्याचा दाट संभव असे. आझादांचाही तोच कटाक्ष होता. पण प्रभाव पाडणाऱ्या आझादांच्या व्यक्तिमत्त्वाने रुद्रनारायण यांच्याशी प्रेमाचे संबंध प्रस्थापित झालेले, त्या दोघांची चांगली गट्टीच जमली होती.

एकवेळ त्यांच्याकडे अंघोळ आटोपून आझाद बाहेर आले, तेंव्हा रुद्रनारायण हातात कॅमेरा घेऊन उभे होते. ते आझादांना म्हणाले, अरे, आज तू तुझा फोटो मला काढू दे ना..? अत्यंत बेसावध आसवस्थेत आझादांनी हो भरलं. पण ते पुढे रुद्रनारायण यांना म्हणाले की मला माझ्या मिशा तरी नीट करू द्या, मग आपला डावा हात मिशांवर नेत आझादांनी मिशांवर ताव मारला, तोच दुसऱ्याच क्षणी रुद्रनारायण यांनी ते भारदस्त व्यक्तीचं चित्र आपल्या कॅमेऱ्यात कैद केलं.

( टीप – सदरील छायाचित्रामुळे ही गोष्ट आठवली. मूळ छायाचित्र हे नाही ! )

पुढे कानपुरला गेल्यानंतर त्या चित्राची आझादांना आठवण झाली. त्यावेळी तेथील सहकारी विश्वनाथ वैशंपायनांना सांगितले, की रुद्रनारायण यांच्याकडे जाऊन ते काचेच्या फ्रेममध्ये लावलेलं चित्र फोडून, फाडून टाक. वैशंपायन त्यासाठी तिथं गेले देखील पण रुद्रनारायण म्हणाले की तुमच्यासमोर ते चित्र मी भिंतीत लिपुन टाकतो, तुम्ही आझादांना जाऊन सांगा की चित्र नाहीसं केलं आहे, म्हणजे तुम्ही त्यांची आज्ञा पाळली असं होईल. हे चित्र आपण आठवण म्हणून ठेवू नाहीतर यांच्यासाठी आपण पुढे कधी रडत बसू !

विश्वनाथ वैशंपायन यांना रुद्रनारायण म्हणाले ती गोष्ट पटली होती. कारण त्या माघे इतिहासावरील दृष्टीला दिलेली धीटसाथ होती. मास्टर रुद्रनारायण आणि वैशंपायन यांची दूरदृष्टी होती. भावी काळासाठी ही चित्र सुरक्षित राहिली पाहिजेत हा विचार त्या माघे होता. येणाऱ्या पिढ्यांना क्रांतीची प्रेरणा देणारं ते छायाचित्र होतं. क्रांतीच्या खाणा-खुणा सांगणाऱ्या एका विराची ती एक स्मृती होती. ज्या जिवाच्या जोखमेनं मास्टर रुद्रनारायण आणि वैशंपायन सारख्यांनी सांभाळली आणि आज आपल्या पर्यंत पोहचती केली. ज्यांना पाहून आपण आज प्रेरणा, स्फूर्ती घेतो. त्यांच्या त्या छायाचित्राचा असाही एक इतिहास आहे. तो आज त्यांच्या स्मृतीदिनी आठवला म्हणून शब्दांतुन आझादांना नमन करीत लिहीता झालो.

आझादांचं व्यक्तिमत्व शब्दांत अधोरेखित करणं कठीण. पण हा मनात उसळलेला क्रांतिकल्लोळ इथं रेखाटण्याचा एकमेव हेतू हाच की आझादांसारख्या आणि अश्याच अलौकिक पुरुषांच्या खांद्यावरच त्यावेळच्या हिंदुस्थानची, आजच्या भारताची कमान दिमाखात खडी होती. जी आजही आहे.

क्रांतीच्या लढ्यात सामील असलेल्या अनेक वीरपुरुषांची एक माळ होती. हिंदुस्तानच्या या टोकापासून ते त्या टोकापर्यंत एकसंघ पसरलेली. अनेक सहकारी साथीदार या लढयात सहवासात सोबती झालेले सहकारी मिञ होते. हिंदुस्थानातील प्रत्येक राज्याच्या माती – माणसाशी संबंध आलेली ही माणसं आपल्या मातीच्या – महतीसाठी छातीला माती लावून शेवटपर्यंत अविरत लढत राहिले. होयऽऽ शेवटच्या श्वासापर्यंत.. आयुष्याच्या अखेरपर्यंत..

जब तक जिया तब तक मुछोंपें ताव था..
गुलाम देश मे वो इकलौता आझाद था..

संदर्भ – वडवानल – लेखक वि.श्री.जोशी

राष्ट्रप्रथम 🇮🇳

आझाद

इंकलाब_जिंदाबाद

‘तो प्रेमात पडलाय तिच्या…

निद्रेचा अन् त्याचा अश्यात सावतासुभा चाललेला. अनेकदा कूस बदलूनही त्याचे प्रयत्न निष्फळ ठरायचे. मनाला लागलेली हुरहूर निद्रेशी जवळीक होऊ देत नव्हती. कितीतरी रात्री त्याने या काळात जागून काढलेल्या. त्याचं मन कशातच रमत नव्हतं. लोकांच्या गर्दीत असूनही तो एकटाच हरवलेला होता.

नेहमी उशिरा झोपून उशिराच जागणारा तो सुर्योदय होण्याआधीच आता जागा व्हायचा. अपरात्रीपर्यंत जागलेले त्याचे डोळे, पहाटे लवकर जागे झालेले भाव त्याच्या चिंताक्रांत डोळ्यातून चेहऱ्यावर उमटलेले स्पष्ट दिसायचे. नेहमी हस्यकल्लोळात सामील असणारा तो एकटाच एकांतात असायचा.

आजवर आपल्या कोषात जगलेला, स्वतःच्या कुंपणाबाहेर याआधी तो कधीही नव्हता गेला. आयुष्यातील अनेक निर्णयाचे पावलं त्याने विचारपूर्वकच टाकलेले. हा नवा नियतीचा खेळ त्याला निराळा होता. कधीच कुठेच न गुंतलेला तो इथं मात्र मनातून गुंतला होता.

तिच्या आठवणीने तो मनातून व्याकुळ झालेला. राहून राहून भिंती अडून तिने त्याच्याकडे पाहून टाकलेला एक चोरटा कटाक्ष त्याच्या व्याकुळतेत अधिक भर घालत होता. तिच्या नजरेनं केलेला घाव पार आरपार त्याच्या मनात झाला होता. नेहमी तिचा तो निरागस, निष्पाप, निर्मळ चेहरा त्याच्या डोळ्यासमोर येऊन उभा राहायचा.

तो तिच्या एका नजरेनं घायाळ झाला होता.. तो प्रेमात पडलाय तिच्या..

दिवस मंतरलेले….

मनात आठवणींचा आज पसारा आहे. आज सहज आपल्या शाळेकडे जाणं झालं. शाळेसमोर काही काळ थांबलो देखील. शाळेच्या भिंतीवरचा रंग पार उडालेला दिसला. पहावं असं नव्हतं वाटत आज शाळेकडे. किती काळ लोटून गेलाय नाही. शाळा सोडून. शाळा किती गजबलेली असायची आपल्यावेळी. आज पार पोरकी झाल्यासारखीच भासली बिचारी.

शाळेच्या त्या मोकळ्या प्रांगणात एका रांगेत आपण झाडं लावली होती. वेगवेगळी. तेवढीच माञ आज तग धरून दिसली, हिरवीगार, गजबजलेली, पानाफुलांनी लगडलेली. तुला आठवतंय..? तू मुद्दाम वृक्षारोपणाचा आग्रह केला होतास त्यावेळी. आज ती बहरलेली झाडं पाहून तुझी आठवण मनात फार आली.

आपण शाळा सोडून जाऊ त्यावेळी आपली आठवण म्हणून आपण या शाळेत काहीतरी मागे ठेवून जाऊ, म्हणून त्या झाडांचा तुझा आग्रह होता. आपण उद्या इथं नसू पण ही झाडं, आपण इथं वाढलो, शिकलो, वावरलो, खूप खेळलो, बागडलो, अनेकदा चुकलोही आणि सावरलो देखील इथंच याची कायम साक्ष देत राहतील, असं तू त्यावेळी म्हणाली होतीस.

त्या झाडांच्या सावलीला आज अनेकजण विसावतात, आस – पास राहणाऱ्या अनेक लोकांची तिथं वर्दळ असते. लहानमुले त्या झाडांच्या सावलीला नेहमी खेळतात, ती तू प्रेमाने लावलेल्या झाडांबद्दल तुझी किती दूरदृष्टी होती हे आजचं दृष्य पाहून खरं वाटतंय. झाडांसाठीचा तुझा आग्रह खरंच किती खरा होता याची आज जाणीव होतेय.

शाळा सोडून खूप काळ झालाय आपल्याला. आपण मोठे झालो, वाढलो. आपापल्या मार्गाने पुढे गेलो. ती झाडंही आता फार मोठी झाली आहेत. पार उंच झाली आहेत, डेरेदार झाली आहेत. उन्हाळ्याच्या दिवसांत थंडगार सावली देतील इतके विशाल वाढली आहेत, तू लावलेली झाडं. आपण आज शाळेत नाही आहोत. पण ती झाडं तिथं शिकणाऱ्या विद्यार्थी मित्रांनी आश्रय देतात. आजही.

पण एक तुला सांगू..? तो झाडांचा सळसळणारा आवाज आज मला काही सांगत होता. काही प्रश्नही कदाचित तो विचारत होता. खूप दिवस झाले त्यांना तू पाहायला आलीच नाहीस. त्यांना पाहायला येऽऽ.. त्यांना बोलायला येऽऽ.. त्यांच्या मनात आनादी काळापासून काही निरुत्तरीत प्रश्न आहेत ते ऐकून घ्यायला येऽऽ..

मी खूप प्रयत्न केला गं.. त्यांना विचारण्याचा. माझ्या जवळ तुझ्या बद्दल बोलतं करण्याचा. पण तू प्रेमाने लावलेल्या त्या झाडांचा फक्त तुझ्या जवळच व्यक्त होण्याचा हट्ट आहे, ती झाडं तुझी वाट पाहतायत. आजही. अगदी चातकासारखी.. होयऽऽ अगदी माझ्यासारखीच.. किमान त्या झाडांचा प्रेमाचा हट्ट पुरवण्यासाठी तरी येऽऽ..

महाविद्यालयीन जीवन…

महाविद्यालयीन जीवनात असताना आम्ही जिल्ह्यातल्या राजकारणावर बोलायचो. या त्या नेत्यांवर, स्थानिकच्या विषयवार उगाच बडबडायचो. अर्थहीन चर्चा असायच्या त्या. आज पुण्यात आजची विद्यार्थी मिञ #JNU दिल्ली आणि चालू घडामोडींवर बोलताना, मतं व्यक्त करताना दिसतात

ते पाहिलं की वाटतं, आपण खरंच कधी काळी म्हणजे अगदी महत्वाच्या वेळी किती मागे, आणि अप्रगत होतो, याची जाणीव होते. गाव खेड्यातून मोठ्या शहरात आल्यावर विचार मोठे होतात. नवं-जुनं कळतं, पाहायला मिळतं, स्वप्न मोठी होतात, व्यक्तिमत्वाला आकार येतो, नवे बदल होतात.

मोठ्या शहरातल्या या वातावरणात त्या विद्यार्थी मित्रांच्या गप्पा-गोष्टी ऐकल्या की आजही वाटतं, या मुलांमध्ये जी समज आज आहे, ती त्यावेळी, त्या वयात आपल्यात नव्हती. आपण आजही खूप मागे आहोत. घोळक्या घोळक्यांनी बसलेला मुला-मुलींचा चर्चेचा कट्टा पाहिला,

की वाटतं आपण महाविद्यालयात फक्त नावाला शिकलोय. या नव्या जुन्या गोष्टींचा, मोठ्या शहरात वावरण्याचा, शिकण्याचा गधंच आपल्याला नाही अनुभवता आला कधी. आपला चांगला असो वा वाईट पण तो वैचारिक विकास, ती बैठक अनुभववायची राहूनच गेली.

*ओंकारेश्वर मंदिर जवळील ब्रिजवरून रात्रीच्या कुशीत विसावलेलं पुणं !*

आजही त्या मोठ्या शहरातल्या, त्या मोठ्या महाविद्यालयात परत जावं वाटतं, तिथं जाऊन शिकावं वाटतं, उठावं, बसावं, तिथलं वातावरण अनुभवावं वाटतं. पण ते आता शक्य नाही. काळ फार पुढे वाहून गेलाय. अन् मी देखील आता काळाच्या फार पुढे निघून आलोय.

मनात आयुष्यभर एक रुखरुख कायम राहणार आहे ; ती याच गोष्टीची की, महाविद्यालयीन जीवन आपल्याला अनुभवता आलं नाही. वेळ होती, काळ होता. पण ती मज्जा – मस्ती आपल्या वाट्याला आलीच नाही.

शेवटी आयुष्य पुढे निघून जातं, काळ माणसाला पुढे वाहून नेतो. पण खंत माञ उरात कायम राहून जाते. ती आपण ते जीवन न जगल्याची !

~ रामदास कराड

….अन् दगडांची फुलं झाली !

आठवतोय मला, तो साल २०१५ चा, तो दिवस. केवळ निर्मळ श्रद्धेपोटी भगवानबाबांच्या समाधी समोर नतमस्तक होण्यासाठी आम्ही गडावर गेलेलो. काहीही दोष नसताना त्यावेळी काही समाजकंटक हातांनी साहेबांच्या गाडीवर दगडं मारली. पण मनात निखळ श्रद्धा होती.

ती बाबांप्रती. बाबांच्या गादीप्रती. जी श्रद्धा कधी तसूभरही कमी झाली नाही, ना तो विचार कधी ढळू दिला. साहेब लढत होते, एकाकी. बाबांचा आशीर्वाद मोठा ! बाबांच्या गादीचा मान मोठा ! हे मानून त्या श्रद्धेपोटी साहेब गडाचा भक्त, गडाचा पाईक म्हणून गडावर आलेले होते.

राष्ट्रसंत श्री.भगवानबाबा सानप यांच्या भगवानगड येथील समाधीस्थळी सामाजिक न्याय मंत्री तथा बीड जिल्ह्याचे पालकमंत्री ना.श्री. धनंजयजी मुंडे साहेब दर्शन घेताना !

कारण नसताना समाजाने दूर लोटलं, पण सामान्य माणसासाठी संघर्ष करण्याची वाट साहेबांनी कधी सोडली नाही. संघर्ष तर साहेबांचा खरा सखा-सोबती. समाजात वावरत असताना लोकं जळजळीत नजरेने साहेबांना पहायचे. कित्येक वेळेस नावाचा उपमर्द करायचे. त्यावेळी जाणून बुजून काही लोकांनी समाजात ‘खलनायक’ ही उपमा बहाल केली.

पण भगवानबाबांचा आशीर्वाद पाठीशी कायम होता. साहेब चालत होते, सामान्य माणसासाठी लढत होते. अखंड.. अविरत.. होयऽऽऽ अविश्रांत.. साहेब कष्ट उपसत राहिले. वेळ लागला, संघर्ष आणि साहेब हे तर समीकरणच झालेलं. शेवटी सत्याला परीक्षा द्यावी लागते. त्याला आमचे साहेब तरी कसे अपवाद असतील..? साहेबांना तर अग्निपरीक्षा द्यावी लागली.

हळू हळू काळ बदलत गेला, सत्य – असत्याच्या लढाईत समाजाने, सामान्य माणसाने सत्याला ओळखलं आणि परळीच्या मायबाप जनतेनं सत्याला खरा न्याय दिला. गडाचे मठाधिपती शास्त्री महाराजांनी आज्ञा केली, ‘आशीर्वाद घेण्यासाठी गडावर याऽऽऽ..’ हा बाबांवरील श्रद्धेचा चमत्कार होता. अतूट श्रद्धा होती.

साहेब राज्याचे सामाजिक न्याय मंत्री म्हणून शपथ घेतल्यानंतर पहिल्यांदाच आज नारायणगड, गहिनीनाथगडाचे दर्शन घेऊन भगवानबाबांच्या समाधी समोर नतमस्तक होण्यासाठी भगवानगडावर आले, आजचं चिञ माञ वेगळं भासलं.

सारा परिसर त्याच माणसांच्या गर्दीने फुलून गेला होता. सारा भगवानगड परगणा आपल्या लेकाच्या कौतुकाला गडावर गोळा झाला होता. आज सारा गड स्वागताला सज्ज होता. कधी काळी ज्या हातात दगडं होती, त्या हातात आज फुलांच्या माळा घेऊन लोकांचा मेळा गडावर जमला होता.

हे सारं आगळं वेगळं चिञ पाहून डोळ्यासमोर आजवरचा प्रवास लख्खं खडा राहिला. सारं काही एकदम आठवलं.

खलनायक ते नायक होण्याचा आजपर्यंतचा साहेबांचा सफर सोप्पा माञ अजिबात नव्हता. ज्यांनी नाकारलं, त्यांनी आज स्वीकारलं, जळजळीत नजरा अनुभवलेल्या डोळ्यातून किती कौतुक आणि किती कुतूहल ओसंडून आज वाहत होतं, ते चेहऱ्यावरील भाव पाहून जाणवत होतं.

आजचा हा दिवस पाहण्यासाठी कितीतरी साहेबांनी भोगलं होतं. मनात प्रचंड मोठी समाधानाच्या भावनेनं दाटी केलेली असताना, ते सारे दृष्य शब्दांत रंगवायला शब्द माञ आज अपुरे आहेत. राहून राहून एक विचार माञ मनात माझ्या घर करून कायम राहिला आहे,

‘दगडांची फुलं झाली पण दगडांची फुलं करायला ‘धनंजय मुंडे’ च व्हावं लागतं !’

#DMनायक
#संघर्षयोद्धा

~ रामदास कराड